Proces sterylizacji materiałów medycznych jest szczególny pod kilkoma względami. Jedną z jego istotnych, a jednocześnie krytycznych cech, jest brak możliwości bezpośredniego sprawdzenia, czy narzędzia albo tkaniny po zakończeniu sterylizacji faktycznie są jałowe. Dlatego ocenia się, czy podczas procesu sterylizacji panowały odpowiednie warunki. Służą do tego wskaźniki chemiczne, a obowiązek kontroli parametrów procesu sterylizacji dotyczy zarówno placówek medycznych, jak i salonów kosmetycznych, barber shopów, studiów tatuażu itp.
Spis treści
1. Obowiązek wykonywania testów kontroli sterylizacji
2. Wskaźniki chemiczne stosowane w kontroli procesu sterylizacji
3. Typy (dawniej klasy) wskaźników chemicznych
4. Test chemiczny a typ używanego sterylizatora
Jałowości narzędzi po wykonaniu sterylizacji nie można sprawdzić z prostego powodu – są one umieszczone w opakowaniu do sterylizacji (najczęściej torebce lub rękawie) i szczelnie zamknięte. Jakiekolwiek naruszenie opakowania powodowałoby utratę jałowości i przekłamywałoby wynik takiego testu.
Uznano, że kontrola parametrów procesu sterylizacji jest wystarczająco miarodajna. Przyjęto założenie, że wszelkie drobnoustroje, o ile znajdą się w ściśle określonych warunkach (temperatura pary wodnej, ciśnienie, czas), zostaną unieszkodliwione. By potwierdzić uzyskanie odpowiednich parametrów konieczna jest regularna kontrola sprawności sterylizatora za pomocą testów Bowie&Dick oraz każdorazowa kontrola każdego pakietu poddanego sterylizacji – za pomocą certyfikowanych, zgodnych z normą PN EN ISO 11140-1 testów chemicznych. Nie możemy zapominać o potwierdzeniu sterylności również testami biologicznymi oraz zbieraniu wydruków z opisem parametrów z autoklawu.
Dopiero potwierdzenie tych trzech zmiennych fizycznych, chemicznych i biologicznych daje nam pewność, że sterylizacja została wykonana poprawnie.
Chemiczne testy kontroli sterylizacji dostępne są w kilku wariantach, różniących się między sobą zakresem kontroli i dokładnością. Od podstawowych – potwierdzających jedynie fakt poddania danego pakietu procesowi sterylizacji, aż po zaawansowane wskaźniki potwierdzające skuteczność penetracji czynnikiem sterylizującym (ważne w przypadku porowatych lub rurowatych materiałów medycznych).
Współcześnie, w przypadku najpopularniejszej metody sterylizacji parą wodną, powszechnie stosowane są cztery typy wskaźników: I, IV, V i VI. Im wyższy numer, typ stopień zaawansowania testu wyższy.
Testy chemiczne do kontroli sterylizacji typ 1
służą do potwierdzenia faktu przeprowadzenia wyjaławiania, bez weryfikacji parametrów procesu. Jako jedyne umieszczane są na zewnątrz opakowania i w większości przypadków są fabrycznie naniesione na torebki lub rękawy do sterylizacji, a także – na etykiety samoklejące do pakietów sterylizacyjnych.
Testy chemiczne do kontroli sterylizacji parą typ 4
np. Testy Sterim typ 4 to testy wieloparametrowe, określające równoczesne wystąpienie zalecanych wartości dwóch czynników: temperatury i czasu.
Testy chemiczne do kontroli sterylizacji parą typ 5
np. Integrator 5 Zintegrowane testy chemiczne do kontroli sterylizacji parą typ 5 - 250szt. STERIM®, dają możliwość oceny obecności pary, temperatury procesu i czasu ekspozycji.
Testy chemiczne do kontroli sterylizacji parą typ 6
np. Sterim Emulator 6, podobnie jak niższe kategorie, pozwalają na ocenę jakości obecności i jakości pary, temperatury i czasu ekspozycji, a jednocześnie – dają miarodajną informację o skuteczności penetracji sterylizowanego materiału parą wodną. Dzięki mniejszej tolerancji są również dokładniejsze od testów typu 4 i 5.
O ile dla każdej metody sterylizacji muszą być stosowane specjalne metody kontroli procesu, to nie ma konieczności dopasowania wskaźników do konkretnego urządzenia. Jeżeli dysponujemy chemicznymi testami kontroli sterylizacji parą wodną, to możemy ich używać w dowolnym modelu autoklawu dowolnego producenta, niezależnie od wielkości komory, ilości tac itd.
Oczywiście sterylizator musi być sprawny, testy muszą posiadać certyfikat, a procesy sterylizacji muszą być dokumentowane zgodnie z obowiązującymi przepisami.